Ook buiten de bekende homostraten zijn er een aantal wat meer verspreid gelegen LHBT-zaken, enkele al oud, andere net nieuw:

Foodbars: Lola the Green Aardvark · Pamela

Lesbische zaken: Bar Buka · Café Saarein

Disco: De Trut

Meer: Geschiedenis · Links

---

---

In Amsterdam waren er begin 18e eeuw al enkele herbergen waar homoseksuele mannen (destijds "sodomieten" genoemd) elkaar ontmoetten, de zogeheten lolhuizen.

Vóór 1730 waren dat Het Serpent van Jurriaan Bakbandt aan de toenmalige Vismarkt, waar ook mannen uit Haarlem, Leiden en Den Haag kwamen, alsmede de herberg van Jan Raetes van Riesenbeek in de Prinsenhofsteeg. Ook de herberg Kortenhoef aan de Vijzelstraat was vermoedelijk een dergelijk lolhuis.




Vooroorlogse homobars

Eind 19e eeuw waren er diverse bordelen, bier- en koffiehuizen waar homomannen elkaar opzochten en in de eerste helft van de 20e eeuw waren er ongeveer vijf homobars in de stad, die ook wel als (nichten)kitten werden aangeduid. De zedenpolitie hield ze goed in de gaten en wanneer er te veel "verwijfde" homomannen kwamen werden de vergunningen ingetrokken.

De bekendste homozaak was een café aan de Nes 17, sinds 1928 bekend als de Maxim van Mimi Lauffer en vanaf 1932 als Bob's Bar-bodega. Na een politie-inval begon uitbater Bob Scheper een nieuw café genaamd Huize Volendam in de Watersteeg 4-6 (tussen Rokin en Kalverstraat), wat nog totaan de Duitse inval een zaak voor betergesitueerde homo's bleef.





De grote doorbraak die Amsterdam tot homohoofdstad maakte kwam al in de jaren vijftig, toen de homodancings DOK en De Schakel dé trekpleisters waren waar homo's uit binnen- en buitenland op af kwamen.

Het DOK, oftewel De Odeon Kelder, was de sociëteit die het COC in 1952 aan het Singel 460 was begonnen en die onder leiding van Lou Charité de grootste homodiscotheek van het na-oorlogse Europa werd. Het COC had inmiddels aan de Korte Leidsedwarsstraat 49 een niet minder populaire dancing geopend onder de naam De Schakel.




De verbinding tussen het DOK en De Schakel werd gevormd door de Leidsestraat, die al snel de bijnaam "Rue de Vaseline" kreeg. Twee van de haaks daarop gelegen straten groeiden al snel uit tot drukbezochte homo-uitgaansgebieden, eerst was dat het geval met de Kerkstraat en vervolgens ook met de Reguliersdwarsstraat.




Homojongeren

Bij het DOK en De Schakel werden jongeren onder de 21 op grond van art. 248bis aanvankelijk niet toegelaten. Voor studenten werden daarom sinds 1968 vanuit de Amsterdamse Studenten Werkgroep Homoseksualiteit (ASWH) zogeheten integratiefeesten georganiseerd. Omdat die openlijk aangekondigd werden en voor iedereen toegankelijk waren werden het gelegenheden waar geëmancipeerde homo's en ruimdenkende hetero's elkaar konden ontmoeten.

Daarnaast richtte de stichting Ruimte eind jaren zestig in vier steden aparte homojongerensociëteiten op, te beginnen in Amsterdam, waar op 24 september 1967 aan de Keizersgracht 717 de Zoos werd geopend. Deze kreeg echter zoveel toeloop dat hij in maart 1970 tijdelijk dicht moest. Nog geen jaar later werd art. 248bis afgeschaft en konden homojongeren voortaan legaal naar het toenemend aantal reguliere homozaken in de stad.


Meer homodiscotheken

Vanaf midden jaren '70 openden dan ook steeds meer nieuwe homodisco's, zoals in 1976 de De Viking aan de Reguliersdwarsstraat 17-19 en in 1978 de Amstel Taveerne Club met z'n vele opvolgers aan de Amstel 178, terwijl er voor leermannen grote feesten werden georganiseerd in het Pakhuis aan de Lijnbaansgracht.

In 1978 sloot het COC zijn sociëteit De Schakel en verhuisde naar een nieuw pand aan de Rozenstraat 14, waar zich ook een discoruimte en een grote theaterzaal bevonden die tot begin 2006 voor de meest uiteenlopende feesten in gebruik bleven.

Hippe jongeren konden vanaf begin jaren tachtig terecht in discotheek Fizz aan de Nieuwezijds Voorburgwal 165 en leermannen in de Steps aan de Koggestraat 4-6. Aan het Singel 447 zat sinds 1984 Four-Four-Seven dat in 1987 werd opgevolgd door de disco-bar annex nachtrestaurant La Louve.




In de tweede helft van de jaren tachtig volgden nóg meer homodisco's, zoals in 1985 de Gay Life aan de Amstelstraat 24, in 1987 de Cockring aan de Warmoesstraat 96 en in 1988 de Exit aan de Reguliersdwarsstraat 42. Ondertussen was krakersdisco Flux in het Tetterodegebouw aan de Bilderdijkstraat potten- en flikkerdiscotheek De Trut geworden.

In 1989 kwam met de sluiting van het DOK een eind aan een tijdperk, kort nadat met de opening van de extravagante club RoXY aan het Singel een nieuwe tijd was aangebroken. Maar waar de RoXY meer voor de Amsterdamse avant-garde was, trok de in 1989 door Manfred Langer geopende discotheek iT homo's én hetero's van over de hele wereld.




Vlakbij De Schakel, aan de Lange Leidsedwarsstraat 19, opende in 1959 de Fiacre, dat met zijn Parijse sfeer en vooral barkeeper François Denker een van de populairste homocafés van de jaren zestig was.

Ook pal om de hoek van het DOK, aan de Beulingstraat 19, zat van 1973 tot 1988 een bar met restaurant en hotel onder de naam The Queens Head, die tussendoor nog kort King's Head en nadien John's Place heette.

Andere zaken die korte of langere tijd buiten de bekende homostraten zaten waren Mart's Taveerne aan de Ruysdaelkade 203, Oerwoud aan de Haarlemmerdijk 165, Doll's Place aan de Vinkenstraat 57, Mankind aan de Weteringstraat 60, The Three Musketeers aan de Martelaarsgracht 9 en Ta-Bou aan de Korte Marnixstraat 5.



Naast de discotheken en de bars gingen ook sauna's een belangrijke rol spelen. Reeds tijdens de Duitse bezetting tot ver in de jaren vijftig zochten veel homomannen heimelijk onderlinge contacten in het stoombad onder het voormalige binnenzwembad aan de Heiligeweg.

De eerste homosauna van Amsterdam was Thermos, die in 1964 opende aan de Egelantiersstraat 246. Niet lang daarna kreeg ook de Atletic (1962-1977) aan de Nieuwendijk 100 steeds meer homopubliek.

In 1971 opende de Thermos een tweede en veel grotere vestiging aan de Raamstraat 33 en in 1977 een nieuwe nachtsauna aan de Kerkstraat 60, waarna de oude nachtsauna aan de Egelantiersstraat zelfstandig verder ging onder de naam Egelantier.




Vlak naast de Thermos in de Raamstraat zaten in 1974 de homocafés House of Oscar Wilde, opgevolgd door de House of Lords, en de Spartacus Club, waar medio jaren tachtig de gemengde Bar Players kwam. Op de hoek met de Raamdwarsstraat was in 1974 de Thermos Bar geopend, die eind jaren tachtig werd opgevolgd door gaybar Obelisk.

Andere homosauna's waren Modern die van 1968 tot begin 2005 aan de Van Lennepstraat 311 zat en de Boomerang die van 1999 tot 2008 aan de Heintje Hoeksteeg 8 gevestigd was.

Als alternatief voor de oude Thermos opende in 2013 aan de Nieuwezijds Armsteeg 95 de nieuwe sauna Nieuwezijds, die na de sluiting van de Thermos in 2015 de enig overgebleven homosauna van de stad is.





Naast de vele zaken voor homomannen zijn er altijd maar weinig uitgaansgelegenheden voor lesbische vrouwen geweest, waarbij de verhouding gemiddeld op 85% voor homo's en 15% voor lesbiënnes lag.

Voor de oorlog konden lesbische vrouwen al terecht in café 't Mandje aan de Zeedijk en eind jaren veertig in het kleine cafeetje van Haagse Jopie in de Schapensteeg, vlak om de hoek van de Reguliersdwarsstraat.

Vanaf medio jaren vijftig gingen zij naar De Schakel van het COC en Moor's Nightclub aan de Amstel. Het eerste exclusieve vrouwencafé was de Tabu (1969-1979) aan de Leidsekruisstraat 19, waar men zoals destijds gebruikelijk nog moest aanbellen om binnengelaten te worden.

Vanaf 1975 volgden snel nieuwe lesbische zaken als De Lange Gang aan de Langestraat 6, 't Schaartje aan de Spuistraat 285, Floor aan de Lindengracht 95, Sappho aan de Paardenstraat 11, De Potgieter aan de Potgieterstraat 35, Françoise aan de Kerkstraat 176 en het nog steeds bestaande Saarein, dat sinds 1978 aan de Elandsstraat 119 zit.




Dansen konden lesbische vrouwen in de door Günar Kuban aan de Kerkstraat 23 geopende discotheek annex bistro Homolulu (1975-1997). Daarnaast begon Floor Dweelaard in 1982 de Dansfloor aan de Haarlemmerstraat 25 en vervolgens in 1987 de Labyrinth aan de Koggestraat 4-6. De laatste lesbische dansgelegenheid was de You II aan de Amstel 178, die in 2007 dicht ging.

Ook in de jaren tachtig kwamen er nog een aantal lesbische cafés en restaurants bij, zoals Het Bruine Paard aan de Prinsengracht 44, Orka & Roos in het gekraakte pand van het Algemeen Handelsblad, Harmonia aan de Kerkstraat 346, Vandenberg aan de Lindengracht 95 en La Strada aan de Nieuwezijds Voorburgwal 93.

De bekendste lesbische zaak uit de jaren tachtig werd de Vivelavie, die Mieke Martelhoff in 1980 aan de Nieuwezijds Voorburgwal 171 begon en van 1985 t/m 2017 aan de Amstelstraat 7 zat. Dit was vlakbij discotheek iT van Manfred Langer, met wie ze samen grote vrouwenfeesten organiseerde. Daarnaast waren er sinds 1996 bij de Vivelavie straatfeesten tijdens de Amsterdamse Pride.




Ook de nieuwste generatie lesbische zaken lag en ligt heel verspreid over het centrum van de stad: van café Sappho (2003-2010) aan de Vijzelstraat 103, Custom Café Sugar aan de Hazenstraat 19 en café Bordó aan de Nieuwe Nieuwstraat 20 tot Bar Buka die in 2019 aan de Albert Cuypstraat 124 opende.

---

Winkels: Cuts and Curls · Mr. B · Drake's Boutique

Cinema: Drake's Cruising

Gay News' terugblik op: 2009 · 2008 · 2007 · 2006 · 2005 · 2004

Memorabilia: Amsterdam Gay & Lesbian Nightlife

With Pride: Lesbisch uitgaan

Vrouwen Nu Voor Later: Het nachtleven · Café Saarein


Nieuws- en achtergrondartikelen:

VrijeTijdAmsterdam.nl: Het verhaal achter dé website over de Amsterdamse homohoreca (2021)

Gaykrant.nl: De geschiedenis van de Amsterdamse homohoreca (2021)

Winq.nl: In memoriam: Jan Kuipers, ex-eigenaar gaysauna Thermos (1942 - 2021) (2021)

GayNews.nl: Mieke Martelhoff, grande dame van de gay scene (2021)

GayNews.nl: Dia Rozemond van Saarein, geboren Amsterdamse met een gouden hart (2021)

Gaykrant.nl: Homohoreca Amsterdam in beweging (2019)

Gaykrant.nl: Queer Night Out – de stand van het LHBT-uitgaansleven in Amsterdam (2019)

Gaykrant.nl: Homohoreca: ten dode opgeschreven of eindelijk heropleving? (2017)

GayNews.nl: Sauna Boomerang Celebrates First Birthday (2000)

AD.nl: Lesbo's swingen in organische tent (1999)

Trouw.nl: 'Vive la vie, laten we genieten van elkaar' (1998)

Trouw.nl: 'Jongeren moeten beter worden voorbereid op veilig vrijen' (1996)

Het Parool: Sfeer in homobars niet meer zo 'gay' in Amsterdam (1986)

NRC Handelsblad: Amsterdam, roze stad; scenes uit een vrolijk leven en een zorgelijk bestaan (1984)